Љубица Ангелковa

​Колку повеќе ја шеташ Македонија, толку повеќе се заљубуваш во нејзиниот раскош и скриени богатства. Сепак, и ние си имаме места фаворити на кои сакаме често да им се навраќаме. Го обожаваме цел мариовски регион, во последно период и Малешевијата, но посебно место во срцето кај нас има и Реканскиот крај. Започнувајќи од патот заобиколен со шуми и планини, па до величествените врвови кои сме ги искачиле, црквите и манастирите, луѓето кои ги среќаваме, но пред се’ селата кои опстоиле, на овој можеби по површина не многу голем, но премногу моќен дел од нашата држава. 

​Ова е текст за Тресонче, срцето на Мијачијата, иако гордите Мијаци од другите околни села, сигурно нема да се сложат со оваа констатација.

Богатството на античкото наследство на тлото на Македонија е факт кој постои и денес.

За тоа сведоци се градовите кои со археолошки истражувања  се отвораат кон јавноста.
Локалитеот Баргала бил откриен за јавноста во 1967 година.

До денес тука се откриени неколку објекти кои припаѓаат на сакраланата архитектура од кои три припаѓаат на доцноантичкиот период: Епископска базилика (откриена во1967), Базилика Ехtra muros (1970) и Ранохристијанската градска базилика (2008). 

Откриените сакралните објекти, го потврдуваат градот Баргала како прво епископско седиште во Брегалничкиот басен.

Во 60-тите и 70-тите години на минатиот век на тлото на тогашната држава Југославија се направиле илјадници споменици, кој секој на свој начин обележува некои настани од војната или ослободувањето. Монументалните споменици се градени како апстрактна пластика, за денес тие исти споменици, како и нивната симболика, да бидат занемарени, а некаде и несакани. 

Белгискиот фотограф Јан Кемпенаерс допатува пред некоја година на Балканот, ги фотографираше повеќето од нив и ги објави во една книга со едностваен наслов “Споменик”.

Тој ја истражуваше убавината и мистеријата на овие изолирани споменици и можноста тие да функционираат како скулптури.

Денес Ве водиме во Отешево.
На местото на кое што според кажувањата на историчарите во 1943-тата се одржал состанокот кој имал решавачко влијание за организирањето на АСНОМ и создавањето на македонската национална држава.

Изграден е во 1973 година, а автор е еден од најпознатите македонски скулптори, Јордан Грабулоски. 

• 

• 

• 

Преспа очигледно има историско значење за Македонија од времето на АСНОМ, но споменикот тоне во заборав. 

Висок е 5 метри, а шумата скоро го има проголтано ова историско обележје. Од патот Отешево – Стење тешко се гледа, а нема никакво обележување на самиот пристап дека тука се наоѓа некаков споменик.

Приодот е обрастен во вегетација, скалите кои водат до него, не се санирани многу години. Постои спомен плоча на која едвај се чита текстот, мозаичната површина е скоро целосно оштетена, а бетонот кој некогаш бил обоен во бело сега е потемнет. 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Ја листаме историјата која ја наоѓаме на нет поврзана со ова историско место.

Таму пишува следно:

“Централниот комитет на Комунистичката партија на Македонија (ЦК на КПМ) од 2 до 4 август 1943 донесол клучни одлуки со кои се создале политичко-правни претпоставки за свикување на Антифашистичкото собрание на народното ослободување на Македонија – АСНОМ. Донесени биле одлуките за прераснување на партизанските одреди во воени единици, за интензивирање на изградбата на народната власт, организационо зајакнување и проширување на организациите на КПМ и Сојузот на комунистичката младина (СКОЈ), и за усвојување платформа на Народноослободителната војска (НОВ) на Македонија. На советувањето учествувале членовите на ЦК на КПМ Кузман Јосифоски – Питу, Цветко Узуновски – Абас, Страхил Гигов – Андро, инструкторот на ЦК на КПЈ во Македонија, Добривое Радосавлевиќ – Орце, подоцна се приклучил и Светозар Вукмановиќ – Темпо, делегатот на ЦК на КПЈ и на Врховниот штаб на НОВ и Партизанските одреди на Југославија во Македонија.”

Преспа, и тогаш, па и денес очигледно носи терет на историски одлуки. 

Некои ги откриваме преку спомениците, некои веројатно ќе ги дискутиураат некои идни генерации, што и како предизвикале…а овој споменик треба да знаеме дека се создал на место каде некои наши предци на тој “Преспански состанок” одлучувале за историјата на македонскиот народ и има исклучително позитивно значење, оти потикнувачки влијаеше врз развојот на вооружената антиокупаторска борба, имаше решавачко влијание за организирањето на АСНОМ и, во крајна линија, имаше пресудно значење за создавањето на македонската национална држава.

• 

• 

• 

Мапата на споменици низ Македонија е голема, а наследството од Југославија комплексно, веројатно каква што беше и самата таа држава. 

Да….ваквите градби се резултат на идеологија, но исто така се фокус на интерес на фотографи, кустоси по водечки музеи (пред две години во МоМа имаше голема изложба со наслов “Кон бетонската утопија”) и време е таа wow-фаза, заради која овие споменици настанале, се преиначи во вистинско историско и општествено созанине и размисли за тој југословенски социјализам и модернизам и да се продолжи таа битка за контекстуализирано, втемелено и критичко вреднување на ова наследство.

Се навраќаме на авторот, големиот Јордан Грабулоски, кој е автор на монументални скулптури и споменици, вклучувајќи го “Македониумот”….И овде во Отешево додека стоиме пред овој споменик, ја имаме таа претстава дека спомениците на Грабул поставени во функционалниот простор прават една целина, која ги потврдува уметничките пораки за траен пиетет кон минатото и за трајна вљубеност во убавото — како оптимистичка убеденост дека во светот во кој живееме не сме ни од вчера, а ни сами. 

Време е спомениците да ги гледаме како скулптури.

При едно патување низ Источна Македонија, постиравме фотографија од зајдисонце од Овчеполието и инстантно во ДМ на Твитер добивме една прекрасна топла порака од личност која не следи и не охрабрува со убави зборови во овие наши откривања на Македонија, од самите почетоци, а не се познаваме…

Тој живее многу далеку, на другиот крај на светот во Австралија. Во пораката, имаше и предлог ако некогаш можеме да одиме до селото Богословец кое се наоѓа во овој крај.

Иако бевме блиску тогаш, денот завршуваше, а не чекаше долг пат за дома…па не успеавме. Но, си ветивме себеси дека еден убав ден, таму ќе одиме.

Поминаа неколку месеци и дојде спонтано денот за нашата посета на тоа село, од кое корени влече, нашиот драг пријател од виртуелниот твитер свет.

Поетот ќе каже “И ти си некому вода”

Мудрецот ќе каже “Испразни го својот ум, биди без облик, безобличен-како водата. Потоа стави ја водата во чаша и таа станува чаша, стави ја во шише и таа станува шише….Водата може да тече или да се распрскува. Биди како водата”

Денешното патување го посветивме на една вода, вода од еден водопад, сместен над селото Колешино, под Беласица.

Беласица. 

Есенско возење….

Минуваат пред очите прекасни пејзажи кои за многумина се асоцијација дека природата го отфрла оној вишок од себеси, се соголува и згрчува.

„….Синот на Пелагона, што широкостројниот Аксиј г’еднаш с’ Перибоја родил, најстарата ќерка од оној Акесамен, зар Токот ја обљубил длабок и вирест.“

Во Хомеровата Илијада, песна XVI

Ако патот Ве донесе во прилепскиот дел на Мариово, помеѓу селото Бонче и Подмол, ќе бидете сведоци на средба со остатоците на Пелагонското кралство.

Тука е сместена една монументална градба, со големи и добро обработени камени монолити.
Ова е гробница. А археолозите потврдија дека има “хероон”, што е сигурен знак дека станува збор за кралска гробница. 

Има некои места  кои ти зборуваат за животот на поинаков начин и каде што животот те сака  тебе на поинаков начин.

Такви места се небото и облаците.  

Гледаш секогаш горе, високо горе…

Кон небото, под облаците. 

Зошто си човек… прикован на земјата. 

Но, дамнешна била човековата желба за летање.

Таква беше и нашата желба. Конечно Македонија да ја видиме од воздух, но не од авион кој не носи “до и од” аеродром кон некоја странска дестинација.

И пред очи ни излегуваат сите полетувања, слетувања и недлетувања над Македонија, во едно, не така далечно време, кога било која странска дестинација не ни беше така тешко достапна. 

Една од најубавите работи при нашите патувања низ Македонија е непредвидливоста на она што не’ очекува. Речиси никогаш, нашите авантури не завршуваат на оној начин на кој сме ги замислиле, но сето ова во најпозитивна смисла. Всушност, нашите шетања и истражувања се како да снимате документарен филм. Започнувате од една појдовна точка, но дејствието и развитокот на приказната зависи од интервјуата на личностите, од материјалите што ќе ги пронајдете, од работите кои ќе ги научите во самиот процес. Така и ние, си задаваме одредена цел до која треба да стигнеме, па движејќи се кон неа, се отвораат десетици други мали патеки кои што никако не сакаме да пропуштиме да ги истражиме, па некогаш примарната цел се претвора во секундарна.

Тој ден целта беше првото училиште во кое се одржала настава на македонски јазик. Знаевме дека се наоѓа во селото Подвис, во областа Копачка, Кичевско. И тргнавме натаму.