Places

Сместена во Тетово, како редок архитектонски скапоцен камен, таа им им пркоси на очекувањата на посетителите. Тоа е  џамијата каде историјата, уметноста и духовноста се спојуваат во енергична експлозија на бои. Шарена Џамија, не е само верски споменик…таа е визуелен дневник на душата на градот.

Тетово, одамна е културен крстопат, кој ги апсорбира влијанијата од Византиската, Бугарската, Српската и Отоманската империја низ вековите. Секоја ера оставила неизбришлива трага, при што џамијата служи како живописно претставување на ова повеќеслојно минато.

24.10.2022

„Дојдете, седнете кафе да се напиеме. Еве уште малку сме тука, па бегаме јас за Струга, комшијата за Скопје. Таму живее. За викенди сме само тука. Ова село се полни со луѓе само за викенд„ …. со овие зборови не дочека Ванчо, кога поминувавме покрај неговата куќа во селото Модрич, спуштајќи се од Јабланица. Беше малку изненаден што гледа некои непознати лица, во селото во кое ретко доаѓаат туристи или планинари, а меѓусебно сите си се познаваат.

Ја прифативме поканата, но наместо кафе побаравме изворска вода. А тој ни донесе и грозје од неговото лозје…и така започна приказната за Модрич.

Шетајќи низ Македонија, секој камен, шума, поток или планина…има некоја приказна. Не мора тоа да се споменици на култура или етаблирано културно наследство…..едноставно избирате локација која сакате да ја откриете и пред вас е шанса да откриете нова убавина.

Таква беше нашата посета на Локвица. 

Село сместено во недопрена природна убавина, до кое водат тесни патчиња и го опкружуваат стрмни планински сртови во областа Порече.

Средба со едноставни и скромни луѓе кои ви раскажуваат приказни. Дишење на чист планински воздух. Едноставно за нас ден-празник.

Ние одлучивме колата да ја оставиме на главниот регионален пат, а да одиме пешки до селото кое е на 800мнв. Прекрасен ден имавме на подарок. Се нурнавме во тишината со поглед на пространите ливади, кои долго не следеа со своето спокојство. Само птици се слушаа и благ звук на пролетен ветер. И така по неколку изодени километри во чиј мир се ужива во пејзажите пристигнавме во селото. 

Локвица е љубов на прв поглед. Високо во планината над пештерата Пешна е сместено на една висорамнина. Село со повеќе чешми и триесеттина жители.Планински масиви од неколку страни го опкружуваат. Осој 1.285мнв на Даутица на исток, Лаишта 889мнв на југ, Голиње 920мнв и Орлов Камен 914мнв на запад и Рупиште 808 мнв на север. Ливади се простораат пред нашите очи, прошарани со меѓи, како острови во тоа зелено море.

Покривите на раштрканите куќи се различни….од оние кои се во функција, до оние кои повеќе ги нема…паднале или од восиките снегови или од дотрајаност. 

Селаните раскажуваа приказни за минатотото, за училиштето некогаш полно со деца, а денес празно како болна вистина во скоро сите македонски села. 

Ни раскажаа и за името Локвица, кое доаѓа од зборот локва – вдлабнатина во која се задржува водата.

Има приказни за четите на Ѓорѓи Сугаре и Ѓурчин Секулоски, како и за војводата Арсо.

Продолживме до крајот на селото, каде што е сместена црквата Св. Димитриј изградена во 1872. Шумот на лисјата од гранките на дрвата, како да сакаа да ни раскажат уште некоја од неброените приказни, за кои биле сведоци низ вековите. Мал одмор во дворот на црквата и време е да се враќаме назад до долината на главниот пат каде што сме паркирани. 

Жителите на Локвица топло не поздравуваат на заминување. Посакуваат да се видиме повторно..ретки се постетите на гости кои не се од овој крај. Не прашуваат дали ни се допадна тоа што го видовме….нема да го заборавиме мирисот на ливадите, синилото на небото, раскожните облавци кој тој ден ни ги подари хоризонтот, едно мало селце како од бајките…со раскажани и недорасажани легенди кои ќе ги откриете, ако го посетите. 

Планините во западниот дел на Македонија, прво ќе ве остават без зборови, а потоа ќе ве претворат во прераскажувач низ зборови.

Ова е трета наша година, како ја истражуваме и како пишуваме за Македонија на еден наш личен начин. 

И во некои краеви, каква што е Западна Македонија сме често, особено во регионот околу Јабланица…

И додека мислевме дека имаме видено сѐ, не демантира една спонтана прошетка од селото Горна Белица без некоја одредена цел, пристигнавме до една локација за која прв пат слушнавме. Името ѝ е Парумба.

Колку напуштени села има Мариово?
Таа прекрасна и изолирана територија на која повторно и повторно и се навраќаме…

Во желбата да ги штиклираме сите села на Мариово, картата е таа која не води и преку која трагаме до недопрени, за нас територии.

За убавините на Јабланица сме пишувале повеќе пати, за посебноста на Вевчани исто…но,западно од селото на 1.300 мнв се наоѓа 25 метарски крст, кој крај себеси го крие малиот пештерски манастир Св. Спас Горни.

Додавката Горни, доаѓа заради висината, а и заради фактот што Вевчанци имаат и Св. Спас Долни.

И затоа што Св. Спас во Вевчани е повеќе од значаен.

И ова е манастир кој е примерок на таа духовна и просветителска ризница. Како сведок на монашкиот живот, на нивното големо создавање, на креативниот потенцијал на македонските градители и зографи кои оставил силни траги во источно-христијанската култура глобално. 

Чудно…на некои убавини не им се потребни дебати и убедувања, туку човек  веднаш им се препушта затоа што во нив препознава питома убавина. 

Ете таква е Преспа.
И сме ја посетиле многу пати. И секогаш во неа откриваме нешто исконски убаво. На таа нејзина убавина се одговара со немо препознавање и со една внатрешна радост која само на човекот кој го сака животот и малите мигови во него, му се познати.

Возот „Ќирчо“ со парна локомотива, за  оние кои се сеќаваат на него, има особини на живо суштество, а не на сега веќе историски експонат поставен во Кичево и дел од него во Ѓорче, во Скопје. 

Во 2017 година, иако во длабока старост, паркиран и неподвижен тој прослави 100 години. Нем сведок на многу времиња, различни судбини, за некои добри, за некои и не така сјајни. 

Доаѓа “Ќирчо” ќе кажеа жителите на пругата помеѓу Скопје и Охрид, за овој легендарен воз. 

Највкусниот залак на мирот е кога патот ќе те донесе во преубавите македонски села. 

Таму стануваш свесен за шумот на невидливите шуми, стануваш среќен и свесен за своите корени и своето постоење….

Прекриен со шепотот на незаобиколното, а секогаш надоаѓачко чувство на откровение низ сите пори….

Ете таква беше нашата средба со селото Тресонче и поткожната ерупција, која ја предизвика влезот во црквата зоографисана од великанот на иконописот, роден токму тука во Тресонче, Дичо Зограф. 

„Сите се тегнет и се кошкает за мене. Србите велит су бил највеликиот српски зограф, Болгарите ме клавает меѓу творците болгарски, а ја можа да реча оти су бил Мијак от Тресанче“

Вака запишал Дичо Зограф во сочуваната Ерминија (зографски прирачник), каде тој внел и основни податоци за својот живот. Благодареие на неа, историчарите црпеле информации за овој великан. 

Како и секоја приказна, така започнува и оваа.

Пред многу години си беше еден бег, Ахмет Нијази бег кој доби разгледница од Париз од свој драг пријател и на неа слика од еден дворец кој го остави без зборови. Минуваа денови, недели и месеци како таа прекрасна градба не му излегуваше од мислите и реши дека ќе изгради идентичен дворец за себеси….

Каде?

Во Ресен.

Според многумина, ова е еден од најубавите архитектонски објекти од историско значење во Македонија , познат како Сарајот на Ахмет Нијази-бег и еден од најрепрезентативните примери на објекти градени во неокласичен стил тука кај нас.