Places

Грнчар е едно од најстарите човекови занимања, а грнчарството е помеѓу најстарите занаети што ги знае светот. И денес е значајно како живо културно наследство за еден народ.

Мајсторството во изработката на грнчаријата се пренесувало од колено на колено од праисторијата, па се до денес. 

Македонија, како земја крстосница помеѓу истокот и западот, со тло на кое се сочувани траги од најразлични култури, со овој древен занает е поврзана и одамна и интензивно. Почнувајќи од најстарите археолошки локалитети од времето на Неолитот, па се до денес. 

Ако Штавица е филмското село во прилепскиот дел од Мариово, кога зборуваме за битолскиот, тоа дефинитивно е Маково. Се наоѓа на петнаесеттина километри од Новаци, распостелено на двете страни од патот. 

И не велиме дека е „филмско“ само заради неговиот изглед, бидејќи делува како извадено од сценографија на некој високобуџетен историски филм, туку и затоа што тука се снимале неколку филмски проекти. Две години туку престојувала филмската екипа од Турција, која ја снимаше во тоа време најпопуларната турка серија „Збогум Румелија“, а подоцна и Столе Попов со екипата за македонскиот „До Балчак“.

Зимата официјално беше започната одамна. 

Но, тој ден беше првиот ден во кој ова годишно време ни подари снег. 

Во воздухот се чувствуваше мразот кој се спушта од околните планини Галичица и Илинска, на чии врвови се виореше магла како невестински превез.
Облечени во најтоплата облека наменета за зимски искачувања, полека возевме на регионалниот пат Охрид-Ресен, со една цел…да го посетиме селото Завој. 

• 

Отсекогаш не привлекувал знакот кој бил патоказ да се исклучиме од патот и да го посетиме ова село. Но, едноставно секогаш недостигаше време за уште нешто попатно….

За Завој не знаевме ништо, освен името кое ни беше онака интересно. Дали вистински селото е поставено како во некој завој?

Не е грев да признаеме дека до неодмна не знаевме дека постои Прилепско Езеро.  Додека не видовме една прекрасна есенска фотографија, направена на таа локација. 

Секогаш асоцијацијата за тој крај и езерска површина ни била поврзана со Мермерното Езеро на Плетвар. Но, ова е сосем друго езерце. 

Лоцирано во месноста Гладно Поле. Изградено кон крајот на 60-тите од минатиот век со цел да послужи за наводнување во овој сув дел на Пелагонија. 

Еден врнежлив и сив есенски ден го посветивме нему. 

Ако случајно сте оделе кон Преспа од страната на Битола, сигурно сте забележале едно езеро.

Луѓето од околината добро знаат дека тоа е Стрежевското Езеро.
А другите, можеби не знаат точно име на езерото, но се вохитуваат на глетката.

По овој патен правец низ нашите откривања на Македонија сме поминале многу пати, сме имале привилегија да го видиме езерото полно, на врв на полавен бран, а и мочваресто, односно пресушено. 

Но, никогаш поубаво не ни било од еден зимски ден, во совршено белило кога сме решиле да одиме најблиску до него, а не само да го поминеме возејќи од далеку. 

Како да беше предодредено за Облаково да одбереме облачен ден. Доцна есен, во преддворјето на календарската зима.

• 

Она што ни беше посебно интересно за ова село, беше фактот што на последниот попис направен во 2002, бројот на постојани жители бил нула. Но кога ќе дојдете овде, го немате тој впечаток. Животот не го напуштил ова место. Бројни реновирани и нови куќи, обновена чешма, црква, и сето тоа благодарение на многубројните исселеници од Австралија и Америка кои на времето го напуштиле селото.

Источна Македонија има долга и бурна геолошка историја. Подрачјето се одликува со разновидна геолошка градба, која значително влијаела врз релјефот кој изобилува со фантастични гео-пејзажи. 

Така, на одредени планински делови се среќаваат карпи стари речиси една милијарда години. Да ги споменеме гнајсевите и микашистите на Осогово, а во речната долина на Брегалница и нејзините притоки, карпите се млади и нивната трансформација е евидентна и во денешно време. 

Во овој регион имаме и појави на вулкански карпи и структури што претставуваат остатоци од вулканската активност на овие простори. Околу Пробиштип, Злетово и западно од Кочани има десттина добро изразени вулкански купи, а на некои од нив сѐ уште добро се сочувани и самите кратери.

​Колку повеќе ја шеташ Македонија, толку повеќе се заљубуваш во нејзиниот раскош и скриени богатства. Сепак, и ние си имаме места фаворити на кои сакаме често да им се навраќаме. Го обожаваме цел мариовски регион, во последно период и Малешевијата, но посебно место во срцето кај нас има и Реканскиот крај. Започнувајќи од патот заобиколен со шуми и планини, па до величествените врвови кои сме ги искачиле, црквите и манастирите, луѓето кои ги среќаваме, но пред се’ селата кои опстоиле, на овој можеби по површина не многу голем, но премногу моќен дел од нашата држава. 

​Ова е текст за Тресонче, срцето на Мијачијата, иако гордите Мијаци од другите околни села, сигурно нема да се сложат со оваа констатација.

Богатството на античкото наследство на тлото на Македонија е факт кој постои и денес.

За тоа сведоци се градовите кои со археолошки истражувања  се отвораат кон јавноста.
Локалитеот Баргала бил откриен за јавноста во 1967 година.

До денес тука се откриени неколку објекти кои припаѓаат на сакраланата архитектура од кои три припаѓаат на доцноантичкиот период: Епископска базилика (откриена во1967), Базилика Ехtra muros (1970) и Ранохристијанската градска базилика (2008). 

Откриените сакралните објекти, го потврдуваат градот Баргала како прво епископско седиште во Брегалничкиот басен.

Во 60-тите и 70-тите години на минатиот век на тлото на тогашната држава Југославија се направиле илјадници споменици, кој секој на свој начин обележува некои настани од војната или ослободувањето. Монументалните споменици се градени како апстрактна пластика, за денес тие исти споменици, како и нивната симболика, да бидат занемарени, а некаде и несакани. 

Белгискиот фотограф Јан Кемпенаерс допатува пред некоја година на Балканот, ги фотографираше повеќето од нив и ги објави во една книга со едностваен наслов “Споменик”.

Тој ја истражуваше убавината и мистеријата на овие изолирани споменици и можноста тие да функционираат како скулптури.

Денес Ве водиме во Отешево.
На местото на кое што според кажувањата на историчарите во 1943-тата се одржал состанокот кој имал решавачко влијание за организирањето на АСНОМ и создавањето на македонската национална држава.

Изграден е во 1973 година, а автор е еден од најпознатите македонски скулптори, Јордан Грабулоски. 

• 

• 

• 

Преспа очигледно има историско значење за Македонија од времето на АСНОМ, но споменикот тоне во заборав. 

Висок е 5 метри, а шумата скоро го има проголтано ова историско обележје. Од патот Отешево – Стење тешко се гледа, а нема никакво обележување на самиот пристап дека тука се наоѓа некаков споменик.

Приодот е обрастен во вегетација, скалите кои водат до него, не се санирани многу години. Постои спомен плоча на која едвај се чита текстот, мозаичната површина е скоро целосно оштетена, а бетонот кој некогаш бил обоен во бело сега е потемнет. 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Ја листаме историјата која ја наоѓаме на нет поврзана со ова историско место.

Таму пишува следно:

“Централниот комитет на Комунистичката партија на Македонија (ЦК на КПМ) од 2 до 4 август 1943 донесол клучни одлуки со кои се создале политичко-правни претпоставки за свикување на Антифашистичкото собрание на народното ослободување на Македонија – АСНОМ. Донесени биле одлуките за прераснување на партизанските одреди во воени единици, за интензивирање на изградбата на народната власт, организационо зајакнување и проширување на организациите на КПМ и Сојузот на комунистичката младина (СКОЈ), и за усвојување платформа на Народноослободителната војска (НОВ) на Македонија. На советувањето учествувале членовите на ЦК на КПМ Кузман Јосифоски – Питу, Цветко Узуновски – Абас, Страхил Гигов – Андро, инструкторот на ЦК на КПЈ во Македонија, Добривое Радосавлевиќ – Орце, подоцна се приклучил и Светозар Вукмановиќ – Темпо, делегатот на ЦК на КПЈ и на Врховниот штаб на НОВ и Партизанските одреди на Југославија во Македонија.”

Преспа, и тогаш, па и денес очигледно носи терет на историски одлуки. 

Некои ги откриваме преку спомениците, некои веројатно ќе ги дискутиураат некои идни генерации, што и како предизвикале…а овој споменик треба да знаеме дека се создал на место каде некои наши предци на тој “Преспански состанок” одлучувале за историјата на македонскиот народ и има исклучително позитивно значење, оти потикнувачки влијаеше врз развојот на вооружената антиокупаторска борба, имаше решавачко влијание за организирањето на АСНОМ и, во крајна линија, имаше пресудно значење за создавањето на македонската национална држава.

• 

• 

• 

Мапата на споменици низ Македонија е голема, а наследството од Југославија комплексно, веројатно каква што беше и самата таа држава. 

Да….ваквите градби се резултат на идеологија, но исто така се фокус на интерес на фотографи, кустоси по водечки музеи (пред две години во МоМа имаше голема изложба со наслов “Кон бетонската утопија”) и време е таа wow-фаза, заради која овие споменици настанале, се преиначи во вистинско историско и општествено созанине и размисли за тој југословенски социјализам и модернизам и да се продолжи таа битка за контекстуализирано, втемелено и критичко вреднување на ова наследство.

Се навраќаме на авторот, големиот Јордан Грабулоски, кој е автор на монументални скулптури и споменици, вклучувајќи го “Македониумот”….И овде во Отешево додека стоиме пред овој споменик, ја имаме таа претстава дека спомениците на Грабул поставени во функционалниот простор прават една целина, која ги потврдува уметничките пораки за траен пиетет кон минатото и за трајна вљубеност во убавото — како оптимистичка убеденост дека во светот во кој живееме не сме ни од вчера, а ни сами. 

Време е спомениците да ги гледаме како скулптури.